Afgan İstilası: 18. Yüzyılda Zend Devleti'nin Yükselişi ve Afganistan ile İran Arasındaki Sınır Çatışmaları

18. yüzyılın başlarında, İran Safevi Hanedanlığı derin bir çöküş yaşarken, ülkenin güneybatısına yeni bir güç yükselmeye başladı: Zendler. Bu, başlangıçta küçük bir kabile olan Zendlerin, güçlü liderleri Karim Khan Zand’ın önderliğinde İran’ın güney bölgelerini ele geçirmesini ve kısa süreli bir bağımsızlık ilan etmesini sağlayan bir dizi olayı kapsıyordu. Ancak Zend Devleti’nin yükselişi sadece İran’ın iç siyasetinde değil, aynı zamanda Afganistan ile İran arasındaki sınırların da belirlenmesinde önemli bir rol oynadı.

Zendlerin gücü arttıkça, Doğu’da Afganlar olan Hotaki Hanedanlığı ile çatışmalar kaçınılmaz hale geldi. Hotakiler, 1720’lerde Safevi Devleti’ni yıkmaya ve kısa süreli de olsa İran’ın kontrolünü ele geçirmeye başarmıştı. Ancak Zendlerin yükselişi ve Hotaki Hanedanlığının zayıflamasıyla birlikte, Afganistan ile İran arasındaki sınır bölgeleri yeniden tanımlanma mücadelesine sahne oldu.

Afganistan İstilası’nın Nedenleri: Güç Boşluğu ve Hırslar Zendlerin Afganistan’ı işgal etme kararının ardında birçok neden yatıyordu. Karim Khan Zand, İran’ın birleştirilmesinin yanı sıra daha geniş topraklara sahip olma hırsına da sahipti. Zend Devleti’nin ekonomik kaynaklarının sınırlı olması ve bölgede yaygınlaşan yozlaşma ise bu hırsları besliyordu. Afganistan’ın göreceli zayıflığı ve iç karışıklıklara sürüklenmesi ise Zendler için bir fırsat yaratmıştı.

Bununla birlikte, İran’da yaşanan siyasi boşluk da Afgan İstilası’nın önemli bir nedeniydi. Safevi Hanedanlığı’nın çöküşü ile birlikte, ülke çeşitli gruplar ve kabileler arasında bölünmüştü. Bu durum Zendlerin gücünü artırırken, aynı zamanda İran’ın sınırlarını savunmak için gerekli istikrarı da ortadan kaldırdı.

Afgan İstilasının Sonuçları: Bölgesel İstikrarsızlık ve Kalıcı Etkiler Afganistan’a yapılan istilaya Zendler tarafından yönetilen birliklerin katılımıyla gerçekleşti. Bu işgal, kısa süreli olsa da bölgede derin sonuçlar doğurdu. Afganistan ile İran arasındaki sınır tartışmaları yeniden alevlendi.

Zend Devleti’nin çöküşüyle birlikte, Afganistan ve İran arasındaki sınır anlaşmazlıkları çözüme kavuşturulamadı. Sonuç olarak, bu iki ülke arasında kalıcı bir düşmanlık oluştu.

18. Yüzyılda Zend Devleti’nin Yükselişi ve Düşüşü:

Dönem	Olaylar
1747-1750	Karim Khan Zand, İran’ın güneyinde kontrolü ele geçirir.
1750-1779	Zend Devleti, İran’da bir dönem istikrar ve ekonomik büyüme sağlar.
1779	Karim Khan Zand ölümüyle Zend Devleti zayıflamaya başlar.
1781	Agha Mohammad Khan Qajar, Zendleri yenerek Kaçar Hanedanlığını kurar.

Afgan İstilası, sadece bir askeri çatışmadan ibaret değildi; aynı zamanda 18. yüzyıl İran’ının siyasi ve toplumsal yapısını derinden etkileyen bir dönüm noktasıydı. Zend Devleti’nin yükselişi ve düşüşü, Afganistan ile İran arasındaki ilişkilerin karmaşıklığını ve bu iki ülke arasındaki sınır anlaşmazlıklarının çözüme kavuşturulmasının ne kadar zor olduğunu gösterdi.

Bugün bile, Afganistan ve İran arasındaki sınır tartışmaları Zend Devleti’nin mirasına dayanmaktadır. Tarihsel olayların karmaşıklığına rağmen, Afgan İstilası’nın İran’ın geleceği üzerinde derin ve kalıcı bir etkiye sahip olduğu kesindir.